Ontstaan van de eerste wereldoorlog

Oorlogsoorzaak 1: de kolonialisering

Voordat de eerste wereldoorlog begon was het in de wereld al onrustig. Dit had onder andere te maken met het kolonialiseren. Veel landen op verschillende continenten werden door Europese landen bezet, of zoals dat toentertijd werd genoemd, gekolonialiseerd. Kolonialiseren is het in beslag nemen van landen die vaak ver van het kolonialiserende land liggen. Deze landen werden vaak met geweld onderworpen aan het bewind van de kolonialisator. Dit ging vaak in opdracht van de regering van het thuisland.

Koloniën werden regelmatig doormiddel van een oorlog gesticht. De oorspronkelijke bevolking werd genegeerd of als slaaf behandeld. Deze kolonialisering bracht de westerse landen veel rijkdommen. Ze konden vaak de plaatselijke bevolking tegen een laag loon of als slaaf aan het werk zetten om bijvoorbeeld delfstoffen te winnen. Deze delfstoffen en andere producten werden dan vervolgens in het westerse land gebruikt voor de industrie.

Dit systeem bleek erg effectief en lucratief. Daarom trachten de welvarende westerse landen zoveel mogelijk ‘winstgevende’ landen op andere continenten te bezetten. De meeste landen die werden gekolonialiseerd lagen in Afrika en Azië. Voor het verkrijgen van een kolonie moesten meestal gevechten worden geleverd. Hiervoor moesten wapens worden ontwikkeld. Deze wapens werden tijdens het bezetten van een kolonie gebruikt om de autochtone bevolking van een land op de knieën te dwingen wanneer deze zich dreigde te verzetten.

Speciale legereenheden

Vaak werden voor deze gevechten en represaillemaatregelen ook ‘inboorlingen’ gerekruteerd. Deze werden dan ingezet om tegen hun eigen bevolking te vechten. Soms werden deze, vaak gekleurde soldaten, afgescheept naar andere gebieden om daar voor de kolonialisator te vechten. Dit zorgde voor speciale legereenheden zoals bijvoorbeeld de Gurkas die later ook in de tweede wereldoorlog hebben vochten voor Groot-Brittannië.

Langzamerhand waren vrijwel alle exotische landen bezet door westerse machten. Er waren verscheidene westerse landen die nog steeds een grote expansiedrift hadden. Zij wilden hun rijk nog verder uitbreiden en dit zorgde voor nieuwe problemen. In 1898 dreigde er oorlog te ontstaan tussen Frankrijk en Groot-Brittannië omdat Frankrijk een expeditie stuurde naar een Britse stad genaamd Soedan. Dit voorval liep met een sisser af.

Beide partijen besloten niet tot een oorlog over te gaan en de Franse troepen trokken zich terug. Ook Duitsland mengde zich in de strijd om meer gebied en probeerde de Franse legereenheden, die in Marokko heersten, uit te dagen. Ook deze provocatie liep zonder een oorlogsuitbarsting af. In veel gevallen werd dus niet overgegaan tot een openlijke aanval of actie. Het bleef meestal bij een dreiging.

Deze dreigingen zorgden wel voor een zeer gespannen situatie. Er werden regelmatig in het geheim opstandelingen in de arm genomen om tegen de koloniale legermacht van een ander land in opstand te komen en rellen uit te lokken. Dit vonden de landen waarbij dat gebeurde natuurlijk niet geweldig. Vaak hadden ze wel een vermoeden wie, of beter gezegd welk land, achter de opstand of onrust zat. Het wantrouwen groeide en ook de haat tegenover de andere kolonialiserende macht. Het is te begrijpen dat de spanningen tussen de landen hierdoor alleen maar groter werden.

Europese kolonialiserende landen

Het vreemde is dat de meeste kolonialiserende landen hun ‘thuisbasis’ hadden in Europa. Zo liggen Duitsland en Frankrijk naast elkaar en ook Groot-Brittannië is niet ver verwijderd. Ook België en Nederland bezaten koloniën in die tijd. De spanningen in de koloniën werkten door in de internationale politieke verhoudingen tussen de landen in Europa. Ze begonnen steeds meer op gespannen voet met elkaar te leven.

Wanneer de kolonialiserende legers van landen tegenover elkaar staan is het niet verwonderlijk dat de legers van het thuisfront uiteindelijk ook tegenover elkaar zullen gaan staan. Inmiddels was er voldoende ‘buskruit’ aanwezig. Zowel letterlijk als figuurlijk want de westerse landen hadden voor de kolonialisering al het nodige oorlogsmateriaal geproduceerd. Zou het tot een oorlog komen? De wereld hield zijn adem in.

Oorlogsoorzaak 2: De aanslag op Franz Ferdinand

De bekendste oorzaak van de eerste wereldoorlog ontstond in de Balkan. In dit gebied heerste er al onrust sinds 1900. Dat kwam vooral vanwege het feit dat het Ottomaanse of Turkse rijk steeds meer invloed in deze omgeving verloor. Hierdoor nam de controle op deze gebieden af en werd er door de bevolkingsgroepen gezocht naar een plekje in het voormalig bezette gebied.

Het zoeken naar een plek voor een volk heeft in de geschiedenis vaak tot een oorlog geleid en ook nu was het spannend. Verscheidene bevolkingsgroepen probeerden hun eigen belangen door middel van al dan niet gewapende conflicten te vergroten. Ook Oostenrijk- Hongarije en Rusland probeerden in deze omgeving hun macht te vergroten. Deze twee grote landen oefenden een druk uit op verschillende bevolkingsgroepen die al druk op elkaar aan het uitoefenen waren.

De spanningen in dit gebied liepen steeds hoger op. Mede vanwege het feit dat grote (buur)landen zich in deze conflicten mengden werd de situatie hier echt explosief. De andere landen van Europa en de rest van de wereld hadden ook de nodige conflicten onderling. Toch wilde men al deze conflicten in eerste instantie op vreedzame wijze oplossen. Men vond dat de ‘beschaafde wereld’ zich niet meer moest bedienen van oorlog om conflicten op te lossen.

Conflicten moesten worden besproken en op vreedzame wijze worden opgelost. Hiervoor moest men met elkaar in gesprek treden en dat kan het beste in een grote conferentie waarbij alle landen betrokken zijn, zodat geen argwaan of jaloezie kunnen ontstaan. Verscheidene vredesconferenties werden georganiseerd tussen de verschillende staten. De eerste persoon die aanzet gaf tot een vredesconferentie was de Russische tsaar.

In Nederland werd zelfs een internationaal vredespaleis gebouwd om de vrede en het belang daarvan tussen de verschillende landen tot uiting te brengen. Dit vredespaleis werd door middel van financiële steun door Andrew Carnegie (de Amerikaanse staal gigant) bekostigd.

Het gebouw was nog maar net af of de oorzaak, die door de meeste mensen als de oorzaak van de eerste wereldoorlog wordt gezien, vond plaats op de Balkan. Om precies te zijn in het plaatsje Sarejevo. Dit was de hoofdstad van Bosnië- Herzegovina. Hier toerden de Oostenrijk-Hongaarse troonopvolger Frans Ferdinand en zijn vrouw door de straten. Toen zij op een gegeven moment werden aangevallen door een nationalistische Serviër genaamd Princip. Princip viel vanuit het publiek de wagen van de troonopvolger aan.

Er vielen enkele schoten die het keizerlijk paar dodelijk troffen. De troonopvolger was gedood en de Serviërs kregen hiervan de schuld. Vooral het feit dat deze Serviër er openlijk voor uit kwam dat hij een onafhankelijk Servië wilde zijn zorgde voor kwaad bloed bij de Oostenrijk-Hongaren. Als de Servische nationalisten in staat zijn om een troonopvolger te vermoorden dan zouden ze tot meer in staat kunnen zijn. De situatie die hierdoor ontstond werd door de rest van de wereld met argusogen bekeken.

Servië wilde al sinds lange tijd een eigen staat. Dit wilde Oostenrijk-Hongarije ten koste van alles voorkomen. Oostenrijk-Hongarije dacht dat deze aanslag onderdeel uitmaakte van de Servische onafhankelijkheidsstrijd en besloot drastische stappen te ondernemen. Doormiddel van een ultimatum, dat gericht was aan de Servische leiding, wilde Oostenrijk-Hongarije ervoor zorgen dat Servië van zijn plan om een zelfstandige staat te worden, af zou zien.

Dit ultimatum was op dusdanige wijze geformuleerd en bevatte zulke eisen dat Servië zijn kans om een nationale staat uit te roepen wel kon vergeten. Tegen alle verwachtingen in keurde de Servische leiding het ultimatum goed en ging daarmee in op alle eisen van de Oostenrijk-Hongaarse regering. De regering van Oostenrijk-Hongarije vond dit echter niet genoeg. Zij was bang dat Servië alsnog een onafhankelijke staat zou uitroepen en misschien zelfs wel gewapenderhand.

Oostenrijk-Hongarije zag de ondertekening als slechts een tijdelijk toegeven van de Serviërs en ging er vanuit dat de Serviërs de ondertekening en het naleven daarvan zouden nalaten. Door dit wantrouwen besloot Oostenrijk-Hongarije het verzet van de Serviërs voorgoed de kop in te drukken. Dit zou Oostenrijk-Hongarije het beste kunnen doen door Servië aan te vallen. En dat gebeurde ook.

Oorlogsverklaring

Op 28 juli 1914 verklaarde Oostenrijk-Hongarije de oorlog aan Servië. Deze oorlogsverklaring wordt door de meeste mensen gezien als de oorzaak van de eerste wereldoorlog. Zoals u in de eerste alinea heeft kunnen lezen waren er echter meer oorzaken. In de jaren voordat deze oorlog uitbrak waren vele landen, vanwege de onderlinge conflicten, al sterk bewapend.

Bondgenoten

Vrijwel elk land had voldoende materieel beschikbaar om een oorlog te voeren. Echter, één land op zich, was in een verdeeld continent als Europa zo goed als verloren. Daarom werden bondgenootschappen gesloten tussen verschillende landen. Oostenrijk- Hongarije sloot aan het begin van de oorlog een bondgenootschap aan met Duitsland zijn machtige bovenbuur.

Servië sloot een bondgenootschap aan met Rusland vanwege het feit dat Rusland veel belangen had in Servië. Later sloot ook Frankrijk zich aan bij het bondgenootschap van Rusland en Servië. Hierdoor zaten Duitsland en Oostenrijk- Hongarije zo goed als ingesloten tussen een drietal sterke machten.

Nederland wilde neutraal blijven maar voelde zich toch wel ernstig bedreigd door deze gewapende conflicten. Het buurland België, wat ook neutraal wilde blijven, zat in een moeilijke positie. Duitsland dwong België partij te kiezen door middel van een ultimatum. In dit ultimatum werd van België geëist dat zij Duitse troepen over haar grondgebied zou laten trekken.

Deze Duitse troepen zouden dan door middel van een scharniersysteem Frankrijk van boven kunnen aanvallen met als scharnierdraaipunt Luxemburg. Zodoende kon Duitsland het relatief zwak verdedigde Noord- Frankrijk binnenvallen. De Belgische autoriteiten verwierpen echter het ultimatum van Duitsland. Zij wilden geen partij kiezen tussen de verschillende oorlogvoerende landen.

Duitsland valt België aan

Aan deze nobele opstelling had Duitsland echter geen boodschap. Voor dat land golden de militaire voordelen. Deze waren belangrijker dan het morele bezwaar. Duitsland besloot daarom België aan te vallen om daarmee zijn positie op het strijdtoneel te verbeteren.

Toen Duitsland België aanviel was de neutraliteit van België alsnog verbroken. België hoorde nu bij de andere partijen; bij Frankrijk, Rusland en Servië. Duitsland kreeg er door deze oorlogsdaad nog een vijand bij. Niet alleen België sloot zich nu aan bij de vijanden van Duitsland maar ook Engeland besloot zich tegen Duitsland te keren. Dit vanwege het feit dat Duitsland een neutraal land aanviel.

Duitsland en Oostenrijk-Hongarije zaten nu vrijwel compleet ingepakt tussen de vijanden. Alleen in het noorden van Europa bevonden zich nog neutrale landen die aan het Duitse grondgebied grensden. In het zuiden van Europa was Zwitserland nog neutraal.

Ook Italië begon zich met de oorlog te bemoeien. Italië zag namelijk zijn kans om van de oorlog te profiteren. Ze wilden graag een stukje van de noordelijke balkan bemachtigen. De belangen van de verschillende deelnemende partijen lagen sterk uiteen. Ook de bondgenoten konden niet altijd even goed met elkaar overweg maar een gezamenlijke vijand zorgt toch voor een bepaalde band.

Tot slot

Zoals in deze beschrijving naar voren komt zijn er meerdere oorzaken aan te wijzen voor het begin van de eerste wereldoorlog. Dat deze ‘grote oorlog’ er zou komen was heel waarschijnlijk. Veel Europese landen konden namelijk niet met elkaar overweg. Zowel op Europees grondgebied en politiek, als in de internationale politiek en de kolonialisering ontstonden steeds meer dreigingen.

De Europese landen gingen zich steeds meer bewapenen zodat een soort koude oorlog was ontstaan. Toen de Oostenrijk-Hongaarse troonopvolger werd doodgeschoten was dit de lont bij het kruitvat dat Europa deed uitbarsten in de eerste wereldoorlog in de geschiedenis.