Inleiding
Oorlog is een conflict tussen landen of binnen een land, dat op grote schaal gewapenderhand wordt opgelost of gewapenderhand dreigt te worden opgelost. In het laatste geval is er sprake van een oorlogsdreiging, wat koude oorlog of latente oorlog zou kunnen worden genoemd.
Het verschil tussen oorlogen en andere gewapende conflicten zit vooral in de schaal waarop de gevechten plaats vinden. Oorlogen zijn vaak omvangrijk en hebben een grote invloed op de bevolking van het land dat in oorlog is.
In deze tekst wordt weergegeven hoe groot de invloeden van oorlogen zijn op verschillende maatschappelijke en geschiedkundige ontwikkelingen.
Oorlogen een bekend verschijnsel
Hoewel de meeste mensen weten wat oorlog betekend, worden oorlogen vaak met gemengde gevoelens bekeken. De meningen over het belang van oorlogvoering en bewapening lopen sterk uiteen. Er zijn mensen die oorlogen verschrikkelijk vinden, weer anderen vinden ze interessant of zelfs een probaat middel om conflicten op te lossen.
Feit is dat oorlogen de geschiedenis hebben veranderd en de wereld hebben vormgegeven. Oorlogen hebben zich altijd al voorgedaan zolang als de mens bestaat. De schaal waarop de oorlogen plaats vinden en plaats hebben gevonden is erg verschillend.
Ook de technologieën die daarbij werden en worden gehanteerd, verschillen in sterke mate. De manier waarop oorlogen zijn begonnen en de wijze waarop oorlogen worden beëindigd zal in de toekomst blijven veranderen. Oorlog is een dynamisch proces dat zich aanpast aan nieuwe situaties.
Ontstaan van oorlogen
Oorlogen ontstaan uit een behoefte en meestal wordt deze behoefte gekenmerkt door machtsvergroting. Er zijn echter ook andere redenen om oorlogen te voeren. Zo kon het bijvoorbeeld in de steentijd voorkomen dat stammen tegen elkaar ten strijde trokken om groter voedselgebied te krijgen of om op hoger gelegen terrein te komen wanneer overstromingen dreigden.
Deze oorlogen en gevechten zijn vrij gemakkelijk te doorgronden en ook de technologieën zijn meestal niet complex. De meeste oorlogen die in het begin van de mensheid ontstonden waren gericht op het vergaren en het verzekeren van basisbehoeften, zoals eten en veiligheid.
De wapens die werden gehanteerd bestonden uit natuurlijk materiaal dat ‘voor het oprapen lag’. Langzamerhand werden de oorlogen complexer. Er begonnen ruzies te ontstaan tussen culturen van verschillende stammen en volkeren. Ook jaloezie en aanzien zouden een steeds grotere rol spelen in het ontstaan van gewapende conflicten.
De wapens die bij oorlogen werden gehanteerd veranderden voortdurend en werden steeds geavanceerder. De wapens moesten een steeds grotere impact hebben op de vijand. Dit bracht natuurlijk ook de nodige kosten met zich mee, die soms doormiddel van geroofde buit konden worden vergoed, maar vaak door het volk moesten worden betaald. Vandaar ook dat de burgerbevolking vaak beweerd dat oorlogen alleen maar om geld gaan.
Toch werden oorlogen ook vaak gebruikt om juist die burgerbevolking te beschermen tegen aanvallen van bepaalde groeperingen. Preventieve oorlogen werden ook vaak gebruikt om veiligheid te creëren. Een vijand wordt bij preventieve oorlogen uit voorzorg aangevallen en vernietigd zodat deze in de toekomst niet te sterk en te bedreigend kan worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de oorlog tussen Amerika en Irak.
Irak werd aangevallen voordat het land een gevaar voor de westerse wereld zou kunnen worden. Door bepaalde groeperingen werd en wordt echter beweerd dat deze oorlog om olie zou gaan. Hierdoor steunen ze het beleid van hun regering niet. De burgerbevolking en de daarin heersende opinie blijven van groot belang voor oorlogvoerende regeringen. In de volgende alinea kunt u lezen waarom deze bevolking zo van belang is.
De burgerbevolking is erg belangrijk
In oorlogen is het altijd van verstandig om de burgerbevolking ‘te vriend’ te houden. Immers de soldaten worden uit de burgerbevolking aangetrokken om hun militaire dienstplicht te vervullen. Wanneer onder de burgerbevolking onvrede is over hun overheid en de oorlogsplannen, dan wordt het heel moeilijk om een gevechtsgeest aan te kweken bij de nieuwe rekruten.
In de geschiedenis is het regelmatig voorgekomen dat de bevolking zich tegen hun eigen oorlogvoerende overheid keerde. Doormiddel van protesten en stakingen probeerden ze de overheid over te halen om de oorlogen te stoppen. Overheden vonden dit verzet en protest vaak een vorm van verraad.
Ook voor de burgerbevolking was de overheid een verrader, omdat deze geen rekening hield met het belang van de eigen bevolking. Overheden deden in die situaties hun best om de bevolking van het oorlogsbelang te overtuigen. Dit probeerden ze ondermeer doormiddel van propaganda in radiotoespraken en televisie-uitzendingen.
Het leveren van ‘zoethoudertjes’ in de vorm van voedsel of andere middelen die de bevolking op prijs zou stellen, was vaak een effectief middel om de bevolking ‘koest’ te houden. Wanneer er geen mogelijkheden waren om de bevolking doormiddel van een positieve benadering te overtuigen van de noodzaak van een oorlog, werd maar al te vaak overgegaan op onderdrukkingsmethoden.
Pacifistische en andere protesterende uitlatingen werden verboden en mensen die het toch waagden om een verkeerde mening te uiten werden opgesloten of op een andere manier onschadelijk gemaakt. Tegenwoordig onderdrukken de westerse landen andere meningen niet.
De democratie laat het onderdrukken van meningen niet toe. Toch zorgt het toelaten van andere meningen wel vaak voor het aanwakkeren van een maatschappelijke verdeeldheid. Denk bijvoorbeeld aan de oorlog tussen Amerika en Vietnam.
De Amerikanen waren toen ernstig verdeeld over de noodzaak van deze oorlog. De legerleiding die voorzien was van ‘haviken’ wilde de oorlog doorzetten en vond het zwak om te stoppen en de communisten daarmee het idee te geven dat ze zich gewonnen gaven. Vredesbewegingen in Amerika wilden dat de oorlog zou stoppen omdat de oorlog inhumaan zou zijn.
Beide partijen probeerden de rest van de bevolking te overtuigen van hun gelijk. De overheid probeerde doormiddel van propaganda het belang van de oorlog duidelijk naar voren te brengen. De andere partij probeerde dit ook. Bij het verspreiden van hun pacifistische opvattingen werden ze tevens gestimuleerd en ondersteund door de journalistiek die toen erg links was (en dat nu vaak nog is).
De overheid had dus nauwelijks macht over de propaganda en de berichtgeving die aan de bevolking werd overgebracht. Hierdoor konden negatieve en ondermijnende meningen tegen de oorlog en de overheid, snel worden verspreid. Uiteindelijk is de oorlog in Vietnam gestaakt en kon de gewone soldaat naar huis.
Het bittere voor deze gewone soldaten was dat de oorlog was gestopt en dat niemand had gewonnen. Soldaten hadden het idee dat ze voor niets hadden gevochten. Toen ze weer terug gingen naar hun thuisland werden ze niet met open armen door de maatschappij ontvangen. De maatschappij had zich van de betrokkenheid met de soldaten afgewend.
Soldaten werden toentertijd maar ook na andere oorlogen, niet begrepen en zelfs met de nek aangekeken. De burgerbevolking beschouwde hen niet als helden maar als moordenaars. Dit is erg treurig voor militairen die hun leven wilden geven voor het verdedigen van de belangen van de overheid. De overheid zal er dan ook van alles aan moeten doen om de moraal van de soldaten te verbeteren.
De moraal van de soldaat
De moraal van de soldaat en zijn bereidheid om voor zijn land te sterven zijn niet in de laatste plaats van doorslaggevend belang op het strijdtoneel. Doormiddel van propaganda wordt deze moraal vaak aangekweekt over verder ontwikkeld. Ook het leveren van medailles en insignes dragen bij aan het vergroten van de moraal van de soldaten.
Een mens wil zich onderscheiden en mensen in het leger hebben dan soms letterlijk ‘een streepje voor’. Rangen en standen binnen een organisatie werken een autoritair systeem in de hand. Legers zijn dan ook volgens de autocratische leiderschapsstijl georganiseerd, ook in ons land. In principe houdt dit een ‘top down’ bevelstructuur in.
De leiding aan de top bepaalt wat er moet gebeuren en de gewone soldaat voert het bevel uit. Dit systeem is in een militaire organisatie effectief. Wanneer namelijk ieder bevel kan worden besproken of alles een meerderheid van stemmen moet hebben, kun je niet snel opereren in oorlogen en andere crisissituaties.
Het bevelsysteem dat in legers wordt gehanteerd, draagt ook een gevaar met zich mee. Soldaten voelen zich niet meer verantwoordelijk voor hun daden, immers de hogere officier is verantwoordelijk voor de gevolgen. Dit systeem kan in bepaalde situaties leiden tot oorlogsmisdrijven.
Men kan hierbij denken hierbij aan de effecten van de nazi-toepen die onder andere in Polen vochten. Speciale SS Einzats-truppen richten onder andere in oorlogenchau grote massaslachtingen aan. Dit alles gebeurde onder het ‘Befehl ist Befehl’ dat maar al te vaak als excuus diende voor de meest gruwelijke daden.
Een soldaat van ‘sta vast’ moet in wezen sterk betrokken zijn met het doel van zijn overheid. Hij moet zich niet willen gaan verschuilen achter zijn meerdere maar hij moet staan voor wat hij zegt en doet.
Om dit te bereiken is een goede voorlichting nodig waarmee de soldaat wordt gewezen op het belang van zijn missie. Dit gebeurt steeds meer in ons leger en dat komt de moraal en professionaliteit van de soldaten te goede.
Communicatie
Communicatie is van bijzonder groot belang bij het voeren van een effectieve oorlog. In de middeleeuwen kwam het vaak voor dat huurlingen uit verschillende landen werden aangetrokken om tegen betaling te vechten voor een koning of andere heerser. In dit soort primitieve oorlogen, die nog werden uitgevochten met vrij simpele wapens, bleek al gauw dat communicatie erg belangrijk was.
Wanneer troepen bestonden uit verschillende soldaten uit verschillende nationaliteiten en taalgebieden, dan was het overdragen van bevelen erg moeilijk. Soldaten konden elkaar dan onderling niet begrijpen waardoor ze elkaar konden tegen werken en daarmee de vijand van dienst konden wezen.
De vijand maakte, zowel toen als nu, gebruik van de slechte communicatie van zijn tegenstander. Vaak werd de communicatie van de tegenstander bewust bemoeilijkt. Dit deed men in verschillende oorlogen en veldslagen bijvoorbeeld door het leveren van tegenberichten. Deze berichten seinde men dan naar de vijand toe zodat deze in verwarring kon raken.
Trompet signalen
De communicatie in legereenheden was overigens niet altijd mondeling. Al heel vroeg begon men met het gebruiken van signalen. Deze signalen of geluiden werden onder andere geproduceerd door een signaaltrompet. De trompettist moest dan tijdens de aanval de bevelen van zijn leidinggevende overbrengen op de troepen.
Meestal was het eerste signaalgeluid voor een bepaalde eenheid en het tweede geluid het bevel dat aan de eenheid werd gegeven. Omdat beide legers in de tijd van de signaal trompetten tegenover elkaar stonden was het soms een trompet-orkest van jewelste.
Hierdoor werd het effect van het signaal beduidend minder en wanneer de strijd op zijn hevigst was kon men de signalen helemaal niet meer horen, behalve het signaal dat werd gebruikt om ‘de aftocht te blazen’. Dit signaal werd dan namelijk vaak door meerdere signaaltrompettisten geblazen.
Langzamerhand werd de trompet steeds minder door legers gebruikt. De trompet was een vorm van auditieve signalen. Er waren in vroegere tijden ook signalen die visueel waren.
Vlag signalen
Sommige van die signalen waren doormiddel van vlaggen. Dit werd veel gedaan op oorlogsschepen. Bepaalde kleuren en standen van vlaggen stonden in die tijd en staan vaak nu nog, voor letters en woorden.
Schepen die op een niet al te grote afstand van elkaar vaarden, konden aan de vlaggenstand zien wat er werd bedoeld. Er waren op schepen aparte mannen aanwezig die seinen moesten met vlaggen. Meestal hadden ze hierbij twee vlaggen, in elke hand een. Deze vlaggen waren dan vaak voorzien van twee kleuren om de duidelijkheid te bevorderen.
Wanneer schepen echter op grote afstand van elkaar waren of door dichte mist voeren was de effectiviteit van vlaggen gering of zelfs nihil.
Morse code
Er waren dus betere methodes nodig om berichten over te seinen op lange afstand. Morse is een van die systemen. Morse is een communicatiecode die bestaat uit geluiden met een bepaalde tussenpose. Deze signalen staan voor letters en cijfers.
Morse werd algemeen gebruikt binnen legers, zowel ter land als in de zee en in de lucht. Ook het Nederlandse leger heeft morse gebruikt voor zijn berichtgeving. In 2000 werd het seinen met morse bij de Nederlandse marine en luchtmacht afgeschaft. Er zijn tegenwoordig betere en effectievere communicatiemethodes die bijvoorbeeld via de radio of satelliet gaan.
Communicatie zal belangrijk blijven voor legermachten en er zal altijd naar nieuwe middelen worden gezocht om de communicatie te verbeteren en voor de vijand geheim te houden.
Enigma code
Het geheim houden van codes en signalen is echter erg moeilijk. Denk hierbij aan het Duitse ENIGMA-code systeem. Dit systeem werd onder andere gehanteerd bij het seinen naar U-boten en andere marine vaartuigen om zodoende hun koers aan te sturen en andere bevelen te geven.
Ook deze codes, die erg complex waren, werden gekraakt door de geallieerden. Hierdoor was het veel eenvoudiger om Duitse marinevaartuigen op te sporen en te vernietigen.
Bezetting
De strijd winnen is echter één ding de bezetting van het grondgebied van de verslagen vijand is vers twee. Dit is door de geschiedenis heen altijd een erg moeilijk onderdeel geweest van de oorlogvoering. Soldaten die op een ‘vreemd grondgebied’ de bezetting uitvoerden, konden over het algemeen niet op veel sympathie van de onderdrukte bevolking rekenen.
Om de veiligheid van de soldaten en andere leden van de bezettingsmacht te verzekeren, werden regelmatig barbaarse represaillemaatregelen toegepast die als waarschuwing moesten dienen. Vaak werden opstandelingen, die door de oorspronkelijke bevolking vaak als helden werden gezien, gefolterd en vermoord. Dit zorgde er vaak voor dat de bevolking nog meer wrok koesterde tegen het ‘nieuwe regime’.
Wanneer de bezettingsmacht steeds meer werd uitgedund en verdeeld raakte, omdat er bijvoorbeeld meer behoefte was aan soldaten op andere fronten, ontstonden er regelmatig ‘gevaarlijke situaties’ voor de rest van de bezettingsmacht. De bevolking voelde zich in die situaties minder bedreigd en durfde openlijk hun ongenoegen, het zij mondeling het zij fysiek, te uiten. Wanneer de situatie van massaal ongenoegen eenmaal ontstond, zorgde dat voor een geweldsspiraal.
Mensen die zich openlijk verzetten stimuleren elkaar en wanneer de bezettingsmacht gering in aantal is, dan is de kans groot dat deze wordt verslagen, behalve wanneer deze bereid en in staat is om massamoordwapens in te zetten.
Bezetters die dit wilden voorkomen probeerden vaak bij de bevolking ‘goodwill’ aan te kweken door ze meer vrijheid te geven. Dat ook dit erg moeilijk is, wordt duidelijk wanneer men de kwestie in Irak bekijkt. De oorspronkelijke bevolking zal altijd wantrouwen hebben tegen de bezetter, ook als deze zich niet gewelddadig opstelt.
Wanneer de oorspronkelijke bevolking de beheersing van de bezettingsmacht uit test kan altijd nog een geweldsspiraal ontstaan en is de situatie daarmee alsnog geëscaleerd.
Het beëindigen van een oorlog
Het beëindigen van een oorlog is een verhaal apart en is vaak even moeilijk als de rest van de oorlogsvoering. Een vraagstuk wat daarbij vaak naar boven komt is: hoe kan onze partij de oorlog zo effectief mogelijk beëindigen zonder gezichtsverlies en met een zo maximaal mogelijke ‘winst’.
De belangen van de ene partij werken vaak tegen de andere partij, dit is vaak de reden van een oorlog. Hoe kun je er echter voor zorgen dat de belangen van beide partijen na de oorlogskrachtmeting zo goed mogelijk worden samengebracht? Hierbij geld vaak het winnaar – verliezer systeem.
De winnaar bepaald de eisen waaraan de verliezer van de oorlog moet voldoen. Meestal worden deze eisen aan de verliezer meegedeeld wanneer de verliezer bijna niets meer te verliezen heeft. Op die manier heeft de overwinnaar de meeste kans dat alle eisen worden ingewilligd, waarmee zijn ‘oorlogswinst’ zo groot mogelijk zal zijn.
Een verliezer kan van niets anders doen dan een bestand of wapenstilstand te ondertekenen wanneer hij totale vernietiging wil voorkomen. Een verliezer wil vaak toch een bepaalde trots houden en zal vaak, wanneer dat mogelijk is, met een bepaalde stijl zijn verlies toegeven en een contract of ander document ondertekenen waarmee hij zijn verlies ‘ruiterlijk’ toegeeft.
Na oorlogen te hebben beëindigd komt de oorlog in de geschiedenis. Geschiedenis bepaald voor een groot deel de visie die de nakomelingen op de oorlog zullen hebben. Geschiedenis is bij veel landen een handig middel voor patriottisme en nationalisme. Veel landen leggen oorlogen en andere gewapende conflicten in hun voordeel uit. Dit gebeurde in de oudheid al.
Veel oude volken uit bijvoorbeeld het midden oosten, noteerden alleen hun overwinningen en lieten nederlagen buiten de geschiedschrijving. Hierdoor werd de geschiedkundige juistheid van bepaalde periodes aangetast.
Ook tegenwoordig is het vaak moeilijk om een zuiver objectieve weergave te ontwikkelen over bepaalde gebeurtenissen. De informatieverstrekking en de verwerking daarvan, blijkt maar al te vaak onderhevig aan de perceptie van de schrijver of samensteller. Het is nu in ieder geval wel veel beter als vroeger.
Samenvatting
Oorlogen veranderen omdat de maatschappij en de technologieën veranderen. Bij oorlogen blijven veel elementen betrokken. De burgerbevolking, de propaganda, de communicatie, de wapentechnologie en de bereidheid van de soldaat om deze te gebruiken blijft van groot belang voor de effectieve oorlogsvoering.
In de toekomst zullen oorlogen waarschijnlijk op een andere wijze plaatsvinden dan men tot nog toe gewend is. Oorlogen tussen landen zullen minder worden omdat deze tegenwoordig op democratische wijze met elkaar samenwerken.
Terroristen zullen deze samenwerking trachten te verbreken en te verstoren om zodoende verdeeldheid te zaaien. Deze verdeeldheid kan er toe leiden dat nieuwe machten meer invloed gaan krijgen waardoor de maatschappij en de technologieën veranderen.
Op deze wijze krijgt men een groei en veranderingsproces. Deze veranderingen kunnen zowel positief als negatief zijn. Oorlog zal altijd een grote rol blijven spelen in de wereld, hoe jammer dat soms ook is.