Uitzending en geweld

Van militairen wordt verlangd dat zij zich in alle gevechtssituaties professioneel en gedisciplineerd weten te gedragen. Door trainingen en onderricht wordt getracht hen het nodige bij te brengen om stressvolle en gevaarlijke situaties tijdens de uitzendingen naar crisisgebieden beter aan te kunnen.

De methodes die daarbij worden gehanteerd verschillen per land en per eenheid. Ook de effecten van de trainingen verschillen. In dit rapport wordt een blik geworpen op de oorzaken van buitensporig geweld onder militairen en de gevolgen daarvan. Daarnaast wordt aangegeven welke oplossingen worden aangedragen om problemen in de toekomst te voorkomen.

Omgaan met geweld door militairen

Militairen ‘in het veld’ zullen vrijwel altijd met geweld te maken krijgen wanneer ze worden uitgezonden. De wijze waarop daarmee wordt omgegaan verschild per persoon. Bij het signaleren van geweld zijn er grofweg twee mogelijkheden:

  • De soldaat ziet het geweld aan maar het raakt hem niet. Hierdoor wordt er geen proces bij hem op gang gezet dat zijn functioneren zou kunnen bemoeilijken.
  • De soldaat ziet het geweld en het raakt hem wel. Hierdoor wordt een proces op gang gezet dat zijn functioneren tijdens de rest van de uitzendperiode zou kunnen bemoeilijken evenals in andere uitzendperiodes.

Wanneer het eerste punt bij een soldaat van toepassing is kan de soldaat waarschijnlijk volledig functioneren. Er is namelijk niets dat hij moet verwerken. Bij het tweede punt is dat wel het geval. Een soldaat die zich geraakt voelt door het geweld voelt zich betrokken. Hij slaat hetgeen hij ziet op in zijn ‘harde schijf’.

Zodra dat is gebeurd maakt dat geweld deel uit van zijn belevingswereld. Hij kan het geweld later weer voor zich zien omdat het weer naar boven kan komen uit zijn onderbewustzijn. Er is dus sprake van een soort herinnering, een soort ‘comeback’. Gevoelens die de persoon tijdens het geweldsmoment had, kunnen hierbij ook weer boven komen.

PTSS en trauma’s

Wanneer dit herhaaldelijk gebeurt en de persoon er ernstig onder lijdt dan spreekt men van een trauma. Wanneer dit trauma onverwerkt blijft bestaat er de kans dat er een angststoornis wordt ontwikkeld.

Deze angststoornis wordt wel ‘posttraumatische stress-stoornis’ genoemd, dit wordt afgekort met PTSS. Bij deze angststoornis ontstaan stress- symptomen welke zich kunnen uiten in geestelijke en lichamelijke klachten. Zo kunnen mensen met een posttraumatische stress- stoornis last krijgen van slaapproblemen, maagklachten en hoofdpijn.

Wanneer men een posttraumatische stress-stoornis heeft is psychische hulp meestal noodzakelijk. Het beste kan men hiervoor een professionele psychotherapeut in de arm nemen. Hij zal dan trachten om doormiddel van hypnose en andere methoden de persoon in kwestie te helpen.

Oorzaken van ongeoorloofd geweld door militairen

Zoals u in de voorgaande alinea hebt gelezen, is het mogelijk dat soldaten een stoornis kunnen ontwikkelen wanneer ze in geweldssituaties terecht komen. Deze stoornis kan zich zowel intern als extern uitten.

Interne uiting van een stoornis
Een interne uiting, ook wel een implosieve uiting genoemd, richt zich tegen de persoon zelf. Dus wanneer iemand zijn stress of stoornis in zichzelf uit dan spreekt men van een interne uiting. Vaak krijgen mensen met een interne uiting last van psychosomatische klachten.

Deze lichamelijke klachten vinden hun oorsprong in de geestelijke problemen. Mensen die op deze wijze met hun problemen omgaan uiten zich over het algemeen minder en zijn vooral introvert. Ze willen anderen niet met hun problemen belasten en vinden dat ze zelf maar een oplossing moeten vinden. Wanneer dit niet lukt kan het probleem zich steeds meer opstapelen totdat de persoon er aan ‘onderdoor gaat’. Dit kan zelfs tot zelfmoordpogingen leiden.

Mensen in de omgeving van een persoon die zijn stoornis intern uit moeten goed opletten hoe de persoon zich gedraagt en tijdig ingrijpen. Dit ingrijpen zouden ze het beste kunnen doen door de persoon te laten behandelen door een professionele therapeut. Op die manier kan een escalatie en veel leed worden voorkomen. Daarnaast wordt de persoon in kwestie er goed mee geholpen ook al kan hij of zij tegen een behandeling op zien.

Externe uiting van een stoornis
Bij een stoornis die zich intern uit, merkt de omgeving niet veel van het probleem. Bij een externe uiting van een stoornis is dat wel het geval. Een externe uiting van een stoornis, ook wel een explosieve uiting genoemd, richt zich buiten de persoon. Dus op de omgeving.

Personen die hun stoornis op een explosieve manier uiten zijn vaak agressief en hebben een ‘kort lontje’. Dit werkt ook zo bij militairen. Wanneer militairen tijdens hun uitzending te maken krijgen met geweld kunnen ze dit naar buiten toe uiten. Het is niet moeilijk te begrijpen dat deze soldaten agressiever worden in hun optreden tegen de vijand.

Wanneer deze vijand ook nog tijdens het angst of stressmoment de ‘slechte’ of ‘foute’ partij was, kan het optreden van de soldaat erg gewelddadig worden. Soldaten met een externe uiting van stress en angst kunnen het probleem dus letterlijk van zich af slaan. Wanneer zijn collega’s deze externe uiting zien kunnen zij daardoor worden gestimuleerd om zich ook op die zelfde ongedisciplineerde wijze te uiten. Op die manier kan een groep soldaten zich collectief afreageren.

Wanneer de vijand vervolgens ook nog een ‘duit in het zakje doet’ kan er een enorme geweldsspiraal ontstaan. Deze geweldspiraal kan allerlei ongeoorloofd geweld bevatten. Zo is het goed mogelijk dat op een ongewapende vijand wordt ingeslagen of zelfs geschoten. Verder is het mogelijk dat onschuldige burgers de dupe worden van het om zich heen grijpende geweld.

De journalisten die getuige zijn van deze kwalijke situatie leggen deze vaak maar al te graag vast om ze aan de mensen van het thuisfront te tonen. De gruwelijkheden van oorlog worden zo bij de mensen thuis gebracht. Deze mensen, of beter gezegd de burgers, raken geschokt door de beelden en berichten. Dit heeft in het verleden vaak geleid tot grote protesten. Denk maar eens aan de oorlog in Vietnam.

De soldaten worden door de burgers veroordeeld waardoor zij zich onbegrepen voelen. Vanuit hun geïsoleerde positie in de militaire cultuur en omgeving, kunnen zij niet begrijpen waarom de burgers zo reageren. Zo raken soldaten met een stoornis die zich extern uit steeds verder bij de normale wereld vandaan.

Wanneer deze soldaten vaker in geweldsituaties terechtkomen zal dit vrijwel altijd leiden tot agressief geweld van hun zijde. Als hun meerderen vervolgens het geweld veroordelen en eventueel straffen opleggen, draagt dit bij aan de vervreemding van de soldaat. Hij voelt zich door niemand meer begrepen en zal zijn gedrag niet veranderen.

Sterker nog, de kans wordt alleen maar groter dat hij gewelddadiger gaat worden wanneer er geen toezicht is. Hij zal niet of nauwelijks willen inzien dat hij een probleem heeft en hij zal dikwijls moeten worden gedwongen om in therapie te gaan. Ook na de periode van uitzending kan de persoon met de stoornis zich agressief gedragen en zich snel opwinden over relatief kleine zaken.

Andere oorzaken van ongeoorloofd geweld door militairen

Naast bovenstaande oorzaak voor ongeoorloofd geweld onder militairen zijn er nog andere oorzaken. De twee belangrijkste andere oorzaken zijn:

  • Het ingroup outgroup effect.
  • Gespreide of geen verantwoordelijkheid.

Deze twee geweldoorzaken worden hieronder behandeld.

Ingroup en outgroup effect

Het ingroup en outgroup effect is een vrij bekend verschijnsel bij het ontstaan van buitensporig geweld. Dit effect heeft vaak verschillende benamingen gekregen. Zo wordt het door sommigen wel discriminatie genoemd en weer anderen noemen het in bepaalde situaties nationalisme of etnocentrisme.

Ingroup en outgroup is echter een betere benaming. Ingroup houdt in: het binnen de groep horen, oftewel, bij jou horen. Personen die binnen de ingroup vallen horen bij jou partij, ze staan aan jou kant. Outgroup zijn personen die niet bij jou groep horen. Dit is de andere partij die vaak als vijand wordt aangeduid. Het systeem waarbij mensen in groepen worden ingedeeld, die goed of slecht zijn, is erg bekend in de militaire wereld en de oorlogen.

Het meest beruchte voorbeeld hiervan, vindt men in de geschiedenis van de tweede wereldoorlog. De nationaal-socialisten aan de Duitse zijde verdeelden de mensen onder in verschillende categorieën. Er waren uber en unter mensen. Een ubermensch mocht volgens de nazi’s geweld uitoefenen op de untermensch, welke volgens hen ondergeschikt was en uitgeroeid moest worden.

Dit simpele systeem wilden de nazi’s zelfs op wetenschappelijke wijze legitiem maken. Door de wetenschap te misbruiken werd getracht bewijzen te vinden voor hun inhumane stellingen. Veel mensen namen deze schijnbewijzen voor waar aan en dat uitte zich ook aan het front.

Massaslachtingen door soldaten van onder meer de SS-einzatstruppen zorgden voor veel dood en verderf. Ook andere landen hebben zich schuldig gemaakt aan het bestempelen van de vijand als een minder mens. Zo noemden de Amerikanen bijvoorbeeld de Duitsers Jerry’s en noemden ze de Vietnamesen rodents. Arabieren worden door hen Sandniggers genoemd.

Wanneer bij soldaten eenmaal het beeld is ingeprent dat de vijand minder waard is zal dit waarschijnlijk leiden tot een andere houding tegenover de vijanden. Het doden van een vijand wordt, in die situatie, vaak minder erg gevonden door de soldaten. Dit kan leiden tot extreem geweld waarbij de soldaten zich nauwelijks betrokken voelen bij hun daden. Ze hebben niet het idee dat ze iets slechts doen en gaan daarom gewoon door.

Gespreide of geen verantwoordelijkheid.

Het spreiden van verantwoordelijkheid of helemaal geen verantwoordelijkheid nemen is ook een bekend verschijnsel dat gewelddadige uitspattingen in de hand kan werken. Het spreiden van verantwoordelijkheid gebeurd in groepen.

Wanneer een groep soldaten (ingroup) een bepaald geweld pleegt, dan zijn alle soldaten daarvoor verantwoordlijk. Alleen is iedereen, in hun beleving, er maar een klein beetje verantwoordelijk voor. Immers alle leden hebben er aan mee gedaan. Vaak krijg je in situaties waarbij groepen iets hebben gedaan, te maken met het afschuiven van schuld.

Men probeert zijn of haar rol goed te praten door in gedachten of hardop te zeggen dat iemand anders begon. Zo wast men de handen in onschuld en sust men zijn of haar eigen geweten. Het is ook mogelijk dat men in de groep elkaar gaat beschermen. Gezamenlijk kan een groep beweren dat zij niets hebben gedaan en dat ze zich van geen kwaad bewust zijn.

Op deze manier kan geweld door groepen worden gepleegd zonder dat er een echte dader of enkele daders kunnen worden aangewezen. Bij het plegen van gewelddadige handelingen moet men vaak over een drempel. Wanneer men andere groepsleden over die drempel ziet gaan is de kans groot dat men er zelf ook over gaat. Immers, de rest doet het ook. Waarom kan of mag ik het dan niet doen?

Meelopen is een vorm van het ontkennen van je eigen verantwoordelijkheid of dat meelopen nou van harte is of niet. Helaas komt dit ook nog wel eens voor onder militairen.

Oplossingen

Het vinden van oplossingen, die er tot moeten leiden dat militairen in de toekomst professioneler omgaan met geweldssituaties, is erg moeilijk. De moeilijkheid zit vooral in de verschillende factoren die op het ontstaan en het verwerken van geweld van toepassing zijn. Hieronder worden de belangrijkste factoren genoemd:

  • Karakter en de fysieke en psychische gesteldheid van de soldaat.
  • De training die de soldaat heeft gevolgd om te leren omgaan met geweldsituaties.
  • De eenheid en de personen waarbij de soldaat tijdens de uitzending wordt ingedeeld.
  • De cultuur en omgeving waarin de soldaat terechtkomt.
  • Een specifieke niet voorbereide situatie waarmee een soldaat te maken kan krijgen.

Deze 5 belangrijkste factoren voor het ontstaan en verwerken van gewelddadige situaties zijn niet allemaal even goed te controleren en te verbeteren. We kunnen proberen een indeling te maken in wat de soldaat kan doen en wat het leger zou kunnen doen om de positie van de soldaat te verbeteren en hem zo goed mogelijk voor te bereiden.

Wat een soldaat kan doen om gewelddadige situaties te voorkomen of te verwerken

Soldaten zijn mensen, en mensen zijn dynamisch. Mensen zijn voortdurend in ontwikkeling en het karakter dat een mens heeft wordt voortdurend aangepast en veranderd aan de situaties waarin een mens verkeert.

Als soldaat kom je in veel verschillende situaties. Een flexibele instelling, die bereid is zich voortdurend aan te passen, is van groot belang bij het uitoefenen van de militaire functie. Om de juiste verwachtingen te hebben en de juiste instelling aan te kweken is het van belang om kritisch en objectief naar jezelf te kijken. Je moet eerlijk zijn tegen jezelf en je capaciteiten juist inschatten. Hieronder staan een aantal aandachtspunten die je op de weg naar het militaire beroep in overweging zou kunnen nemen.

Voorbereiding

Als soldaat ben je het onderwerp; het product waar alles om draait. Aan deze producten of, zoals ze dat in Amerika zeggen GI’s ‘government items’ worden eisen gesteld. Deze eisen zijn niet alleen voor de militaire opleiding maar ook voor de praktijk belangrijk.

Voor een militaire opleiding heb je een bepaalde fysieke en psychische conditie nodig. De eisen hiervoor zijn vrij duidelijk vastgelegd en tijdens je voorbereiding op een militaire keuring kun je jezelf hierop goed voorbereiden. Het is echter moeilijk om je voor te bereiden op de praktijk. Toch is het niet geheel onmogelijk.

Het beeld dat door de media van de praktijk wordt geschetst is vaak niet helemaal scherp. Vaak worden bepaalde zaken weggelaten en worden zaken anders voorgedaan dan ze daadwerkelijk zijn. Om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de praktijk moet je met mensen uit de praktijk in contact komen.

Soldaten die op uitzending zijn geweest hebben vaak een heleboel te vertellen. Probeer met deze mensen in contact te komen en vraag hen over hun ervaringen. Richt je bij deze gesprekken op specifieke ervaringen en houdt deze gesprekken tegenover elkaar dus niet over de telefoon of per e-mail. Vraag de persoon om een paar stresssituaties te noemen en kijk hoe hij hierop reageert.

Veel soldaten vinden het moeilijk om hierover te praten dus gesprekken dienen vertrouwelijk te zijn. Je kunt aan zijn of haar reacties en beschrijvingen horen hoe het, voor hem of haar althans, is geweest om die situaties mee te hebben gemaakt. Vaak hebben (ex)soldaten ook hele duidelijke meningen over uitzendperiodes. Ze kunnen tips geven die doorslaggevend kunnen zijn om te solliciteren voor het beroep van militair of juist niet.

Naast het informeren bij (ex)militairen is het ook van belang om zo eerlijk mogelijk bij jezelf stil te gaan staan over de wijze waarop jij met stress en agressie omgaat. Probeer voor jezelf een situatie voor de geest te halen waarin jij met agressie of gevaar te maken kreeg. Ga voor jezelf na hoelang je daarmee hebt zitten worstelen en op welke wijze je dat hebt gedaan (b.v. intern of extern). In de militaire praktijk zul je veel vaker met agressie, geweld en stress te maken krijgen en waarschijnlijk in veel heviger mate. Wees eerlijk tegen jezelf als je een besluit wilt nemen om in het leger te gaan.

De trainingen

Voordat je als soldaat je beroep gaat uitoefenen krijg je eerst een training. In Nederland start deze training met de AMO waarin militaire basisvaardigheden worden aangeleerd. Daarna volgt een specifieke training of trainingen voor de richting die jij hebt uitgekozen.

Tijdens deze trainingen worden regelmatig situaties nagebootst en vaardigheden aangeleerd die je later als militair zeker zal kunnen gebruiken. Deze trainingen zijn echter simulaties en van echt gevaar is nauwelijks sprake. Straks in de praktijk is dat wel het geval. Hier heb je nog een zekere controle over je handelingen en de handelingen van anderen en je weet ongeveer wanneer de training en dus de ‘ellende’ voorbij is.

In de praktijk weet je dit niet. Agressie en stress kunnen je plotseling overvallen en je moet er bijna instinctmatig mee leren omgaan. Wees voor jezelf eerlijk of je dat kan. Niet alleen stress en agressie die op jezelf wordt uitgeoefend kan een trauma in de hand werken, ook agressie en geweld die op anderen worden uitgeoefend kunnen schadelijk zijn voor je eigen psyche, vooral wanneer je er niets aan kan of er niets aan mag doen. Een training is nooit een perfecte afspiegeling van de praktijk.

Wanneer je als soldaat je beroep uitoefent

Wanneer je als soldaat je trainingen goed hebt doorlopen ben je paraat. Je kunt uitgezonden worden en daarmee heb je rekening gehouden want je hebt er voor getekend. Dat weet jij en de burgers om je heen weet dat ook. Ze weten dat je de risico’s hebt aanvaard en gaan er van uit dat je dat weloverwogen hebt gedaan. Alleen jij weet of dat werkelijk weloverwogen is gedaan.

Nederlandse militairen worden vrijwel altijd wel een keer uitgezonden in hun BBT periode. Voor de uitzending krijg je specifieke trainingen en voorlichtingen die je moeten voorbereiden op de situatie in het (crisis)gebied waar jij straks terecht gaat komen. Het spreekt voor zich dat deze trainingen en voorlichtingen aandachtig moeten worden gevolgd, ze geven deze voorbereiding immers niet voor niets.

Wanneer je bent uitgezonden moet je er voor zorgen dat je jouw medesoldaten door en door kent. Als je ze al kende voor de uitzending is dat mooi meegenomen. Het is belangrijk dat je medesoldaten jou leren kennen en je vertrouwen. Wanneer er problemen zijn of bepaalde situaties zich hebben voorgedaan zijn deze collega’s de eerste personen waaraan je jezelf kunt uiten.

Als je daar behoefte aan hebt moet je dat in principe altijd doen wanneer de situatie dit toe laat. Wanneer iemand bij jou een uitlaadklep zoekt moet je dat ook serieus nemen. Je hoeft niet bij elkaar te gaan zitten en een potje te gaan janken, maar je moet wel de ander de kans geven om zijn of haar verhaal te gaan houden. Hij of zij zal het waarschijnlijk niet over problemen hebben omdat hem of haar niets doet.

Er zijn echter ook problemen en ervaringen die niet doormiddel van een gesprek tussen collega’s kunnen worden opgelost. Dit kan zowel met de collega’s te maken hebben als met de probleemdragende. In de meeste gevallen worden er door defensie één of meerdere personen aangesteld die over professionele methodes beschikken om problemen op te lossen. Het is van belang dat je tijdig je probleem bij zo’n hulpverlener meldt, wanneer je merkt dat het probleem niet door ‘eigen middelen’ kan worden opgelost.

Wat defensie kan doen om gewelddadige situaties te voorkomen of helpen te verwerken

Defensie is een organisatie met een grote verantwoordelijkheid. De Nederlandse defensie vervult een belangrijke functie in het creëren van veiligheid, zowel in nationaal als in internationaal verband. Voor het creëren van veiligheid maakt defensie gebruik van verschillende middelen. Deze middelen zijn onder andere te verdelen in machinale bronnen en menselijke bronnen.

De omgang met machinale bronnen is van deze twee middelen het minst complex. Wanneer een machine wordt gebruikt, zijn daarvoor vaak instructies beschikbaar of deskundigen die een demonstratie kunnen geven. Wanneer een machine stuk is wordt deze gerepareerd of gedumpt. Vroeger werd ongeveer ook op dezelfde wijze met menselijke bronnen, zoals militairen, omgegaan. Nu wij echter beschaafder zijn geworden, is het niet meer maatschappelijk geaccepteerd om militairen als ge/verbruiksmiddelen in te zetten.

Militairen zijn burgers in uniform en hebben daarom rechten. De defensie weet dit maar al te goed en heeft haar organisatie daarop aangepast. Het aantal sociale functies is toegenomen en men tracht de soldaten op alle mogelijke manieren te ondersteunen. Dit klinkt natuurlijk geweldig, maar werkt het ook?

Volgens het ministerie van defensie is er sprake van psychische klachten bij ongeveer 20% van de Nederlandse militairen die op uitzending zijn geweest. 5% Van deze militairen heeft last van het eerder genoemde posttraumatische stress- stoornis. Volgens het Nederlandse veteranen instituut zijn er ongeveer 40.000 (ex)militairen in Nederland.

Als driekwart hiervan zou zijn uitgezonden, dan zouden zo’n 1.500 voormalig militairen met een posttraumatische stressstoornis rond kunnen lopen en 4.500 militairen met andere psychische klachten. Wanneer men daarbij het aantal militairen dat in dienst zit toevoegt dan kan men spreken van een serieus en groeiend probleem. Het vinden van een oplossing is dus een belangrijke zaak voor het welzijn van de militairen.

Onderzoek

Voordat men echter een oplossing kan vinden moet men het probleem en de oorzaken eerst doormiddel van onderzoeken goed in kaart brengen. Daarom heeft defensie de Nederlandse soldaten die werden uitgezonden naar de Afghaanse provincie Uruzgan gevraagd om vrijwillig deel te nemen aan een medisch onderzoek naar de oorzaken en symptomen van PTSS.

Meer dan 75 % van de Nederlandse militairen die werden uitgezonden toonde zich bereid om mee te doen aan dit onderzoek. Hiermee wordt aangegeven dat de Nederlandse militairen zelf veel belang hechten aan het onderzoek en de uitkomsten hiervan. Het onderzoeken is slechts één ding, er moeten ook oplossingen worden gezocht. Het is daarbij van belang dat er geen ‘dubbel werk’ ontstaat.

Nederlandse militairen worden vaak in internationaal verband uitgezonden. In dit verband van verenigde naties (VN) zitten veel westerse landen die waarschijnlijk dezelfde problemen bij militairen tegen zijn gekomen. Deze landen zullen, indien ze effectief en slagvaardig willen zijn, er voor zorgen dat hun militaire eenheden zo goed mogelijk functioneren. PTSS en de wijze waarop dit wordt geuit zowel intern of extern dragen niet bij aan een effectieve legermacht.

De meeste landen zullen dus een behoefte hebben om wat aan de oorzaken van deze stoornis te doen. Wanneer VN-landen elkaar daarbij ondersteunen wordt veel tijd en geld bespaard en is de kans groot dat er een effectief systeem of beleid wordt ontwikkeld.

Tot slot

Het geweld van militairen tijdens uitzendingen is vaak een gevolg van bepaalde situaties en een bepaalde houding en karakter die een soldaat eerder had. Het onverantwoorde niet-legitieme geweld dat soldaten uit kunnen oefenen tijdens een uitzending is een symptoom en niet een oorzaak.

Het is vaak een reactie op eerder beleefde situaties en een bepaalde aangekweekte houding welke geweld toelaat als uitingsmogelijkheid. Om deze ongedisciplineerde uitspattingen te voorkomen is het van belang dat zowel de soldaat als de defensie bewust worden van het probleem en de oorzaken daarvan.

Ter voorkoming van ‘onvoorziene en ongewenste situaties’ is het van belang dat soldaten goed worden voorgelicht en eerlijk en objectief tegenover zichzelf en hun capaciteiten komen te staan. Deze houding moet door defensie worden aangemoedigd. Doormiddel van simulaties en gesprekken met mensen uit het veld kan defensie er voor zorgen dat soldaten goed worden voorbereid.

De Nederlandse defensie past deze methodes al toe. Er is echter gebleken dat het nog steeds mogelijk is dat soldaten tijdens een uitzending een psychische stoornis oplopen ondanks alle ondersteuning die wordt geboden doormiddel van therapeuten en andere professionals. Doormiddel van het internationaal samenwerken aan het welzijn van soldaten in VN verband, kan worden getracht het probleem gezamenlijk op te lossen.

Men kan hierbij gebruik maken van meerdere onderzoeken en meerdere oplossingen. Toch zal het probleem ondanks alle inspanningen waarschijnlijk blijven bestaan, hoewel het wel kan worden verkleind. Er zullen ook in de toekomst nog steeds situaties voorkomen waarop men niet kan worden voorbereid.

Een soldaat blijft een mens en mensen beschikken over emoties en een psyche. Ook deze menselijke elementen kunnen schade oplopen, ook al is deze schade soms moeilijk te zien. Een beenbreuk is niet altijd te voorkomen en psychische schade ook niet. Ongelukken gebeuren en andere situaties die niet zijn voorzien gebeuren ook. Het hoort nou eenmaal bij het beroep van militair.